Một số điểm mới của bộ Luật hình sự

04:20 16/05/2017

• Sự cần thiết giáo dục pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức ngày nay
• Vai trò của người dân trong cải cách thủ tục hành chính
• Một số vấn đề quan trọng cần biết về hệ thống Pháp luật Việt Nam hiện nay

Nhằm góp phần thực hiện Kế hoạch tuyên truyền, phổ biến Bộ luật hình sự của Sở Tư pháp tinh An Giang tại công văn số 179/STP-PBGDPL ngày 08 tháng 3 năm 2016, bản thân nghiên cứu “Một số điểm mới của Bộ Luật hình sự” có thể vận dụng vào các bài giảng Phần Nhà nước-pháp luật như sau:

 

     Bộ luật hình sự đã được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 10, ngày 27/11/2015 (sau đây viết tắt là BLHS năm 2015), Chủ tịch nước công bố vào ngày 18/12/2015. Bộ luật Hình sự 2015 gồm 3 Phần, 26 Chương, 426 Điều (so với Bộ Luật Hình sự 1999 gồm 2 Phần, 24 Chương, 344 Điều), có hiệu lực từ ngày 01/7/2016. Việc thi hành Bộ luật này được thực hiện theo Nghị quyết số 109/2015/QH13 ngày 27/11/2015 của Quốc hội.

 

     1. Kể từ ngày Bộ luật Hình sự năm 2015 được công bố:

 

     Không áp dụng hình phạt tử hình khi xét xử người phạm tội mà Bộ luật Hình sự năm 2015 đã bỏ hình phạt tử hình, đối với người đủ 75 tuổi trở lên khi phạm tội hoặc khi xét xử.

 

     Đây là một quy phạm mới mang tính nhân đạo XHCN, nếu người vi phạm pháp luật hình sự (kể cả người từ đủ 75 tuổi trở lên) trước khi Bộ luật hình sự năm 2015 được công bố (vi phạm trước ngày 18/12/2015) đã bị Tòa án tuyên án tử hình nhưng chưa thi hành mà những tội này trong BLHS năm 2015 đã bỏ mức án tử hình (7 tội bỏ án tử hình là: Cướp tài sản; sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm; tàng trữ trái phép chất ma túy; chiếm đoạt chất ma túy; phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia; chống mệnh lệnh; đầu hàng địch) thì không thi hành án tử hình nữa mà chuyển xuống tù chung thân.

 

     Nếu vụ án xãy ra trước ngày BLHS năm 2015 được công bố mà việc xét xử của Tòa án diễn ra từ ngày BLHS được công bố (xét xử từ ngày 18/12/2015 trở về sau) đối với 7 tội đã bỏ hình phạt tử hình nêu trên, thì Tòa án phải xử theo hướng có lợi cho người phạm tội: không được tuyên án tử hình.

 

     Riêng đối với người cao tuổi (từ đủ 75 tuổi trở lên) dù phạm bất cứ tội nào trong BLHS thì kể từ ngày BLHS năm 2015 được công bố, Tòa Án không được tuyên án tử hình đối với họ. Nếu đã tuyên án tử hình trước ngày BLHS được công bố mà chưa thi hành thì không thi hành nữa mà chuyển xuống tù chung thân.

 

     Nội dung này giảng viên có thể vận dụng vào tất cả các bài giảng phần Nhà nước và pháp luật, đặc biệt là bài Pháp luật và hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khi giảng về bản chất của pháp luật XHCN.

 

     - Không xử lý về hình sự đối với người thực hiện hành vi mà Bộ luật Hình sự năm 1999 quy định là tội phạm nhưng Bộ luật Hình sự năm 2015 không quy định là tội phạm, bao gồm: Tảo hôn; báo cáo sai trong quản lý kinh tế; vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng; không chấp hành các quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc đưa vào cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh, quản chế hành chính.

 

     Nếu vụ án đã được khởi tố, đang điều tra, truy tố, xét xử thì phải đình chỉ; trường hợp người bị kết án đang chấp hành hình phạt hoặc đang được tạm đình chỉ thi hành án, thì được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại; trường hợp người bị kết án chưa chấp hành hình phạt hoặc đang được hoãn thi hành án, thì được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt.

 

     Nội dung này giảng viên có thể vận dụng đưa vào nội dung giảng dạy về việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam.

 

     2. Kể từ ngày Bộ luật Hình sự năm 2015 có hiệu lực (ngày 01/7/2016)

 

     Điểm mới về phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân (Điều 2 BLHS năm 2015). Đây là nội dung hoàn toàn mới. Bộ luật hình sự trước đây (BLHS năm 1999, sửa đổi năm 2009) chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân, không truy cứu trách nhiệm tập thể hay trách nhiệm hình sự của pháp nhân. Nếu một doanh nghiệp, một tổ chức vi phạm pháp luật hình sự thì Tòa án, Viện kiểm sát cũng chỉ truy cứu trách nhiệm của từng cá nhân cụ thể trong vụ án đó. Ngày nay, để phù hợp với tình hình phát triển của đất nước và pháp luật Quốc tế trong việc xử lý pháp nhân khi vi phạm pháp luật có tính nghiêm trọng, BLHS năm 2015 đã bổ sung nội dung này vào Điều 2 và các tội danh cụ thể trong lĩnh vực kinh tế, môi trường như: Tội buôn lậu (Điều 188), Tội vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới (Điều 189). Nội dung này giảng viên có thể vận dụng vào bài giảng Luật Dân sự, Luật Kinh tế.

   

     Ngoài ra, BLHS năm 2015 còn có những điều luật mang tính quy phạm đạo đức mới, có thể vận dụng vào bài giảng Luật Dân sự, Luật Hôn nhân và gia đình:

 

     + Ông, bà, cha, mẹ, con, cháu, anh chị em ruột, vợ hoặc chồng của người phạm tội có hành vi che dấu tội phạm, nếu trước đây theo quy định tại Điều 21 của BLHS năm 1999 phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự; thì kể từ ngày BLHS năm 2015 được công bố (ngày18/12/2015) những người này không chịu trách nhiệm hình sự, trừ trường hợp che giấu các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng khác quy định tại Điều 389 của Bộ luật hình sự năm 2015 (Khoản 2, Điều 18 BLHS năm 2015).

 

     + Người bào chữa khi thực hiện nhiệm vụ bào chữa cho thân chủ đã phát hiện thêm những tội phạm do thân chủ thực hiện hoặc tham gia thực hiện mà không tố giác, nếu theo quy định tại Điều 22 của BLHS năm 1999 phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự; thì kể từ ngày BLHS năm 2015 được công bố (ngày18/12/2015) người này không chịu trách nhiệm hình sự, trừ trường hợp che giấu các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng khác quy định tại Điều 389 của Bộ luật hình sự năm 2015 (Khoản 3, Điều 19 BLHS năm 2015).

 

     Trong cuộc sống gia đình đôi khi người chồng hoặc vợ có những mối quan hệ tình cảm bên ngoài (Hành vi ngoại tình) dẫn đến ly hôn sẽ bị xử phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 01 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 01 năm. Theo quy định tại Khoản 1, Điều 182 BLHS năm 2015. Quy định này thể hiện chi tiết rõ ràng hơn so Khoản 1, Điều 147 BLHS năm 1999.

 

     Một quy định mới giảng viên có thể làm sinh động bài giảng Luật hôn nhân và gia đình khi làm rõ hành vi cản trở người khác ly hôn sẽ bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 03 năm. (Điều 181 BLHS năm 2015)

 

     Trong nội dung bài giảng Quản lý nhà nước về hành chính tư pháp, giảng viên có thể liên hệ quy định mới về Án tích (ghi vào lý lịch tư pháp): Tại Điều 69 BLHS năm 2015 về xóa án tích có điểm khác với quy định tại Điều 63 của BLHS năm 1999. BLHS năm 2015 quy định: Người bị kết án do lỗi vô ý về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng và người được miễn hình phạt không bị coi là có án tích. Đây là điểm mới có lợi cho người phạm tội được áp dụng ngay kể từ ngày BLHS năm 2015 được công bố (ngày 18/12/2015).

 

     Trong nội dung giảng dạy về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, giảng viên có thể liên hệ việc ban hành một điều luật mới cần quy định rõ ràng nội dung về trách nhiệm của người tham gia bắt giữ, trấn áp tội phạm tại Điều 24 BLHS năm 2015, hành vi dùng vũ lực như thế nào thì không phải là tội phạm và ngược lại:  “Người bắt giữ người thực hiện hành vi phạm tội do không còn cách nào khác mà buộc phải sử dụng vũ lực, gây thiệt hại cho người bị bắt giữ thì không phải là tội phạm.”

 

     Mặt khác, trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước, việc phục tùng, thi hành mệnh lệnh của người lãnh đạo đôi khi có thể vượt quá mức cần thiết và người gây thiệt hại cho người bị thi hành. Tùy theo mức độ thiệt hại và hậu quả xãy ra, người đã chấp hành lệnh của cấp trên có thể bị xử lý hành chính hoặc xử lý hình sự. Bộ luật Hình sự năm 2015 tại Điều 26 có quy định: “Người thực hiện hành vi gây thiệt hại trong khi thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên trong lực lượng vũ trang nhân dân để thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, an ninh nếu đã thực hiện đầy đủ quy trình báo cáo người ra mệnh lệnh nhưng người ra mệnh lệnh vẫn yêu cầu chấp hành mệnh lệnh đó, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. Trong trường hợp này người ra mệnh lệnh phải chịu trách nhiệm hình sự.”

 

     Khi giảng dạy về các hình thức thực hiện pháp luật, giảng viên có thể liên hệ một số quy định khác trong BLHS năm 2015 mà mọi người cần biết để tự bảo vệ cho bản thân, gia đình và không vi phạm pháp luật hình sự do “không biết” như khi tham gia giao thông (lái xe) sau khi đã uống rượu, bia có thể bị xử phạt tù từ 3 năm đến 10 năm. Theo quy định tại Điểm b, Khoản 2, Điều 260 BLHS năm 2015. Tham gia đánh bạc trái phép từ 5.000.000 đ trở lên sẽ bị  phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm (Khoản 1 Điều 321 BLHS năm 2015)./.               

-------------------------------------------------------------

TÀI LIỆU THAM KHẢO

- Bộ luật hình sự năm 2015.

- Bộ luật hình sự năm 1999 và sửa đổi năm 2009.

- Diễn đàn Dân Luật.

- Thư viện pháp luật Việt Nam.

- Nguyễn Thúy Vân – Trưởng phòng 7 -Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hải Phòng, bài viết “Những điểm mới của Bộ luật hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015”.

- Kim yến tổng hợp “Toàn bộ những điểm mới của bộ luật hình sự năm 2015”./.

 

Vũ Quang Hưng - Khoa Nhà nước & pháp luật