Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp – Từ thông điệp đến thực tiễn

02:36 23/06/2025

• Đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, thông tin xấu độc trên các diễn đàn, các trang mạng xã hội trên địa bàn tỉnh An Giang
• Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước - Bài học về xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân vững mạnh trong kỷ nguyên mới
• Quyền lực và kiểm soát quyền lực Nhà nước theo quan điểm của V.I.Lênin và sự vận dụng của Đảng ta

Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp – Từ thông điệp đến thực tiễn

ThS. Phan Thị Hoàng Mai

Giảng viên Khoa Nhà nước và pháp luật, Trường Chính trị Tôn Đức Thắng

Tóm tắt: Từ thông điệp về xây dựng bộ máy Nhà nước của Tổng Bí thư Tô Lâm qua bài viết “Tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả” đến thực tiễn triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, công cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy Nhà nước ở Việt Nam đang được thực hiện hết sức khẩn trương, đúng với tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng”. Dù với cương vị nào, là cán bộ, công chức, viên chức, đảng viên hay chỉ là quần chúng nhân dân, chúng ta hãy tin tưởng, ủng hộ và quyết tâm thực hiện thắng lợi quyết sách đột phá này của Đảng.

Từ khoá: chính quyền địa phương; 2 cấp; cải cách hành chính; bộ máy nhà nước.

1. Hình thành cơ sở chính trị, pháp lý về chính quyền địa phương 2 cấp

Ngày 5/11/2024 các phương tiện thông tin đại chúng ở nước ta đồng loạt đăng tải bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm về xây dựng bộ máy Nhà nước “Tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả”. Bài viết là một thông điệp mạnh mẽ, đặt ra yêu cầu cấp thiết và những chỉ đạo mang tính đột phá cho công cuộc cải cách về tổ chức bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị tại Việt Nam. Yêu cầu này không chỉ dừng lại ở việc cắt giảm số lượng, mà còn hướng tới một sự chuyển đổi sâu sắc về chất lượng và hiệu quả hoạt động của bộ máy, đặc biệt là việc đề xuất mô hình tổ chức mới. Từ đó hình thành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoàn toàn mới chưa từng có tiền lệ trong lịch sử nước ta.

Ngày 01/7/2025 sắp tới đây sẽ là một dấu mốc lịch sử, thời điểm cả nước đồng loạt vận hành chính thức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp mới. Theo đó, đơn vị hành chính cấp huyện sẽ không còn là một cấp chính quyền mà sẽ được tinh giản, chức năng nhiệm vụ của cấp huyện sẽ được phân chia về cấp tỉnh hoặc cấp xã. Song song với đó là việc sáp nhập các tỉnh, thành và các xã, phường với quy mô vô cùng lớn (từ 63 tỉnh, thành và 10.035 đơn vị hành chính cấp xã đã giảm xuống còn 34 tỉnh, thành và 3.321 đơn vị hành chính cấp xã). Để thực hiện được điều này, thời gian qua cả hệ thống chính trị đã nỗ lực hoàn thành các nhiệm vụ đặt ra với một tinh thần hết sức khẩn trương để kịp tiến độ. Chỉ trong vòng vài tháng, từ bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm cho đến sự ra đời của Kết luận số 127-KL/TW (ngày 28/02/2025), Kết luận số 130-KL/TW (ngày 14/3/2025), Kết luận số 137-KL/TW (ngày 28/3/2025) của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về việc sắp xếp đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Từ những quan điểm, định hướng chỉ đạo này của Đảng, Chính phủ đã nhanh chóng ban hành Nghị quyết số 74/NQ-CP ngày 7/4/2025 về kế hoạch thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp. Nghị quyết 74/NQ-CP có hiệu lực thi hành ngay kể từ ngày ký (7/4/2025) mở đường cho một loạt sự thay đổi từ trung ương đến cơ sở với một tinh thần hết sức khẩn trương, “vừa chạy vừa xếp hàng” nhưng lộ trình được xác định rõ với các mốc thời gian cụ thể, các công việc được hoàn thành trong từng thời điểm cụ thể, vừa bảo đảm phù hợp với thực tiễn nhằm thực hiện thành công các mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ, giải pháp nêu tại các Kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Nghị quyết của Chính phủ.

2. Thông điệp về cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy

Có thể nói đây là lần cải cách bộ máy hành chính Nhà nước mạnh mẽ nhất ở nước ta, đi từ “tinh gọn” đến “hiệu quả”. Lời của Tổng Bí thư Tô Lâm đã khái quát hóa một tầm nhìn chiến lược về một nền hành chính hiện đại. “Tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả” là những tiêu chí then chốt, đòi hỏi một cuộc cách mạng thực sự trong tư duy và hành động.

“Tinh” ở đây không chỉ đơn giản là giảm biên chế hay sáp nhập các đơn vị, mà là sự rà soát, loại bỏ những chức năng trùng lặp, chồng chéo, những bộ phận kém hiệu quả. Nó hướng tới việc xây dựng một đội ngũ cán bộ, công chức có chất lượng, có trình độ chuyên môn cao, tinh thông nghiệp vụ, thực sự là công bộc của dân.

“Gọn” thể hiện qua việc giảm tầng nấc trung gian, rút ngắn quy trình thủ tục hành chính, loại bỏ những khâu không cần thiết, gây phiền hà cho người dân và doanh nghiệp. Mục tiêu là tạo ra một môi trường hành chính thông thoáng, minh bạch, giảm thiểu thời gian và chi phí cho các giao dịch hành chính.

“Mạnh” không chỉ là sức mạnh về tổ chức mà còn là sức mạnh về năng lực thực thi, khả năng phản ứng linh hoạt trước những vấn đề phát sinh. Một bộ máy mạnh phải là bộ máy có thể đưa ra những quyết sách kịp thời, hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng.

Ba yếu tố cuối cùng là “hiệu năng”, “hiệu lực” và “hiệu quả” chính là thước đo cuối cùng cho mọi nỗ lực cải cách. Hiệu năng thể hiện khả năng thực hiện công việc, là khả năng mang lại kết quả của bộ máy mới sau khi đã tinh gọn. Hiệu lực là tác dụng thực tế, là giá trị thi hành trong thực tiễn tạo ra tác động. Hiệu quả là kết quả mang lại, là mức độ đạt được mục tiêu với nguồn lực tối ưu. Một bộ máy nhà nước vận hành hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả sẽ là động lực mạnh mẽ thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, nâng cao đời sống nhân dân, tăng cường sức cạnh tranh quốc gia và kịp thời ứng phó với những thách thức trong thời kỳ đẩy mạnh chuyển đổi số trong mọi lĩnh vực. Một bộ máy gọn nhẹ, mạnh mẽ mới có thể giúp vận hành đất nước phát triển nhanh chóng, mới có thể đạt mục tiêu tăng trưởng về kinh tế (GDP trên 10%) mà trong hơn 10 năm qua Việt Nam chưa bao giờ đạt được.

3. Thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Một trong những bước đi mạnh mẽ và đột phá để hiện thực hóa tầm nhìn về một bộ máy Nhà nước “Tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả” là việc triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoàn toàn mới. Với những thay đổi cốt lõi như sau:

Thứ nhất, giảm bớt tầng nấc. Thay vì mô hình 3 cấp (tỉnh – huyện – xã) như hiện nay, mô hình 2 cấp sẽ chỉ còn cấp tỉnh và cấp xã (bao gồm xã, phường trong đất liền và đặc khu ở hải đảo). Việc loại bỏ cấp huyện với tư cách một cấp chính quyền giúp giảm thiểu đáng kể các tầng nấc trung gian, giảm bớt đầu mối, rút gọn quy trình phê duyệt, giải quyết công việc.

Thứ hai, phân cấp, phân quyền mạnh mẽ. Để mô hình 2 cấp hoạt động hiệu quả, cần đi kèm với việc phân cấp, phân quyền mạnh mẽ hơn cho cấp tỉnh và cấp xã. Các tỉnh, thành phố sẽ có quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cao hơn trong việc quản lý, điều hành các hoạt động kinh tế - xã hội trên địa bàn. Cấp xã sẽ được trao quyền và trách nhiệm lớn hơn trong việc giải quyết trực tiếp các vấn đề của người dân và doanh nghiệp tại cơ sở.

Thứ ba, tập trung nguồn lực và nâng cao chất lượng cán bộ. Việc sáp nhập, tinh giản sẽ dẫn đến việc sắp xếp lại đội ngũ cán bộ, công chức. Đây là cơ hội để giảm biên chế những cán bộ yếu kém, thiếu năng lực, đồng thời tập trung đào tạo, bồi dưỡng những cán bộ có phẩm chất, trình độ, đáp ứng yêu cầu công việc mới. Nguồn lực tài chính cũng sẽ được tập trung hơn, tránh dàn trải và tăng cường hiệu quả sử dụng.

Thứ tư, gắn kết hơn với người dân. Khi chính quyền cấp xã được nâng cao vai trò và năng lực, người dân sẽ dễ dàng tiếp cận các dịch vụ công, giải quyết các vấn đề liên quan trực tiếp đến cuộc sống của họ mà không cần phải đi qua nhiều cấp. Điều này góp phần tăng cường sự gắn kết giữa chính quyền và người dân, xây dựng lòng tin với nhân dân ở địa bàn cơ sở.

4. Thách thức và cơ hội

Việc thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp thể hiện tinh thần cải cách mạnh mẽ đem lại cơ hội phát triển nhưng cũng gặp không ít thách thức.

Một số thách thức:

Một là, thách thức trong thay đổi tư duy. Việc thay đổi nếp nghĩ, cách làm đã tồn tại lâu năm trong bộ máy là một thách thức lớn. Cần có sự quyết tâm chính trị cao và sự đồng thuận từ trên xuống dưới.

Hai là, khó khăn trong sắp xếp, bố trí cán bộ. Sau sáp nhập, tinh giản tất yếu sẽ dẫn đến dôi dư cán bộ. Làm thế nào để sắp xếp, bố trí lại đội ngũ một cách hợp lý, đảm bảo quyền lợi cho cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, tránh gây xáo trộn là một bài toán khó. Giải quyết tâm lý, tâm tư của cán bộ công chức khi phải thay đổi vị trí công tác, đi lại, chỗ ở cũng là vấn đề cần được quan tâm.

Ba là, thách thức trong việc phải sớm hoàn thiện thể chế, pháp luật. Để mô hình mới vận hành trơn tru, cần khẩn trương rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật liên quan, đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất. Việc tuyên truyền phổ biến cập nhật các quy định mới cần được triển khai nhanh chóng và rộng khắp.

Bốn là, thách thức trong việc đảm bảo năng lực thực thi của cán bộ công chức cấp cơ sở. Khi cấp huyện bị tinh giản, áp lực công việc và trách nhiệm sẽ dồn về cấp xã. Do đó, việc nâng cao năng lực, trình độ của cán bộ cấp xã là vô cùng quan trọng.

Triển khai thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp mới sẽ đem lại nhiều cơ hội cho sự phát triển của đất nước:

Một là, giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước: Một bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu quả sẽ giúp tối ưu hóa nguồn lực, giảm chi phí hành chính, tạo động lực mới cho sự phát triển.

Hai là, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh: Thủ tục hành chính thông thoáng, minh bạch sẽ thu hút đầu tư, thúc đẩy hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Ba là, tăng cường sự hài lòng của người dân: Người dân sẽ được phục vụ tốt hơn, quyền lợi được đảm bảo, thủ tục hành chính thuận lợi hơn, góp phần củng cố niềm tin vào Đảng và Nhà nước.

Bốn là, phát huy tính năng động, sáng tạo của địa phương: Với quyền tự chủ cao hơn thông qua các cơ chế phân cấp, phân quyền mới, các địa phương sẽ có điều kiện phát huy tiềm năng, lợi thế riêng, chủ động đưa ra những giải pháp phù hợp với đặc thù của mình.

Kết luận

Công cuộc cải cách hành chính mạnh mẽ, đặc biệt là việc thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, là một dấu mốc quan trọng trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Để thông điệp “Tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả” của Tổng Bí thư Tô Lâm trở thành hiện thực, cần có sự quyết tâm cao độ, sự đồng bộ trong triển khai và sự nỗ lực của toàn hệ thống chính trị. Đây là một cuộc cách mạng cần thiết để đưa Việt Nam vươn mình trong kỷ nguyên mới, phát triển nhanh và bền vững trong giai đoạn mới./.