Một số vấn đề về “Nhà nước kiến tạo phát triển” với khát vọng Việt Nam thịnh vượng

12:06 20/01/2022

Việt Nam thịnh vượng là một khát vọng chính đáng của mọi người dân Việt Nam yêu nước. Một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy đất nước phát triển thịnh vượng là sự đổi mới tư duy, nhận thức về “Nhà nước kiến tạo phát triển” trong việc đưa đất nước Việt Nam đến thịnh vượng. Bài viết nghiên cứu nội hàm Việt nam thịnh vượng. Trong đó đi sâu nghiên cứu một số vấn đề về “Nhà nước kiến tạo phát triển” đối với khát vọng Việt Nam thịnh vượng.

• Khẳng định ý nghĩa lịch sử của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại Việt Nam
• Đảng lãnh đạo cách mạng Việt Nam “gặt hái” thành công có phải là “sự ăn may”
• Một số nhận định chưa chính xác về sự kiện Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước cần được nhận diện và phản biện

ThS. Vũ Quang Hưng

 Phó Trưởng Phòng Tổ chức, hành chính, thông tin, tư liệu

1. Thịnh vượng là một khái niệm bao gồm đầy đủ mọi mặt cả vật chất và tinh thần. Đối với con người, khát vọng thịnh vượng là sự thành đạt, sung túc, sức khỏe và niềm vui của mỗi cá nhân trong cuộc sống. Thịnh vượng là cuộc sống mà mọi người đều mơ ước. Đối với một quốc gia, thịnh vượng là khát vọng, là mong ước về một quốc gia hùng mạnh về bộ máy, giàu có về kinh tế và đời sống tinh thần phong phú, đa dạng, văn minh. Việt Nam thịnh vượng là khát vọng xây dựng, phát triển một đất nước Việt Nam hùng mạnh, có hệ thống chính trị tinh gọn hoạt động hiệu lực, hiệu quả; có nền kinh tế phát triển bậc nhất trong khu vực và trên thế giới; có đời sống văn hóa làm nền tảng tinh thần của xã hội, xây dựng và hoàn thiện nhân cách, phẩm chất đạo đức của con người mới XHCN.

 

2. Một số vấn đề về “Nhà nước kiến tạo phát triển” với khát vọng Việt Nam thịnh vượng

Từ những năm 1980, khái niệm nhà nước phát triển (developmental state) đã được giới nghiên cứu sử dụng khá phổ biến để mô tả vai trò trung tâm của Nhà nước trong mô hình tăng trưởng kinh tế thần kỳ của các quốc gia Đông Á (Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore).

Năm 1982, trong công trình nghiên cứu về sự tăng trưởng thần kỳ của kinh tế Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ Hai, học giả người Mỹ Chalmers Johnson đã gọi nhà nước Nhật Bản là nhà nước kiến tạo phát triển - Nhà nước đóng vai trò trung tâm trong định hướng, dẫn dắt hiện đại hóa nền công nghiệp quốc gia. Giới khoa học xem Chalmers Johnson như là người đầu tiên đề ra khái niệm “Nhà nước kiến tạo phát triển”.

Theo các học giả (Chalmers Johnson, và Adrian Leftwith): Nhà nước kiến tạo phát triển là mô hình nhà nước nằm giữa mô hình nhà nước điều tiết (theo chủ nghĩa tân tự do) và mô hình nhà nước kế hoạch hóa tập trung (theo mô hình xô-viết). Trong mô hình này, nhà nước không đứng ngoài thị trường, nhưng cũng không làm thay thị trường mà chủ động can thiệp vào thị trường để thúc đẩy phát triển công nghiệp và tăng cường sức mạnh cạnh tranh của quốc gia trên trường quốc tế (phát triển và tăng trưởng kinh tế là mục tiêu tối thượng). Đây là mô hình nhà nước tận dụng được ưu điểm, đồng thời khắc phục được nhược điểm của cả hai mô hình nhà nước nêu trên.

Học giả Chalmers Johnson cho rằng nhà nước kiến tạo phát triển sẽ thành công nếu hội đủ các điều kiện sau đây:

- Các quy tắc ổn định và vững chắc tương đối độc lập trước các sức ép chính trị có thể gây tổn hại tới tăng trưởng kinh tế.

- Có sự hợp tác chặt chẽ giữa khu vực công và tư (nhà nước và doanh nghiệp). Sự hợp tác được thể chế hóa này do một cơ quan kế hoạch hóa mang tính chiến lược giám sát (ví dụ: Bộ ngoại thương và công nghiệp ở Nhật Bản).

- Có sự đầu tư mạnh mẽ và liên tục cho giáo dục, kết hợp với một số chính sách nhằm bảo đảm phân chia công bằng của cải.

- Có một chính phủ nắm rõ và tuân thủ các quy luật của kinh tế thị trường. Chính phủ phải có năng lực, đủ mạnh.

Liên quan đến nội hàm “Chính phủ kiến tạo”, tại kỳ họp Quốc hội ngày 18/11/2017, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc trả lời chất vấn của Đại biểu Quốc hội về sự khác nhau giữa Chính phủ kiến tạo và Chính phủ quản lý điều hành. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho biết nội hàm của Chính phủ kiến tạo gồm nhiều nội dung, nhưng ông xin nhấn mạnh một số vấn đề.

Trước hết, Chính phủ kiến tạo chủ động thiết kế chính sách và pháp luật để đất nước ta phát triển, không để rơi vào thế bị động. Nhà nước không làm thay thị trường, cái gì làm tốt thì để nhân dân và để xã hội làm.

Chính phủ kiến thiết được môi trường kinh doanh thuận lợi, không chỉ là trong nhóm đầu của ASEAN như hiện nay chúng ta đứng thứ tư mà còn phải vươn lên nhóm các nước phát triển của OECD.

Chính phủ kiến tạo phải nâng cao chất lượng an sinh xã hội để phục vụ người dân tốt nhất, trước hết là trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, thể thao, văn hóa.

Chính phủ kiến tạo là Chính phủ hành động nói đi đôi với làm, đề cao trách nhiệm cá nhân, kỷ luật, kỷ cương và đặc biệt phải thay ngay những cán bộ không đáp ứng được yêu cầu. “Cán bộ giao mãi không chịu làm, làm chậm trễ để nhân dân mong đợi thì kiến tạo cái gì”.

Về sự khác nhau giữa Chính phủ kiến tạo và Chính phủ quản lý điều hành, Thủ tướng nêu rõ, Chính phủ kiến tạo chủ động hơn về thể chế, chính sách pháp luật, tạo môi trường thuận lợi hơn cho đầu tư phát triển. Chính phủ điều hành là có pháp luật rồi, chỉ điều hành trên khung khổ pháp luật đó. “Chính phủ kiến tạo là tạo ra sự chủ động hơn cho nên bộ máy Chính phủ vẫn năng động hơn và có sáng kiến nhiều hơn, nghiên cứu thế giới xung quanh nhiều hơn để áp dụng đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước trong điều hành như thế nào để chủ động tốt hơn chứ không phải rơi vào thế bị động”.

Tại buổi Tọa đàm “Kinh tế 2017 và sinh khí mới từ Chính phủ kiến tạo”, diễn ra tại Thời báo Kinh tế Việt Nam vào ngày 12/01/2017, TS. Võ Trí Thành đã khái quát 4 chiều cạnh quan trọng nhất của Chính phủ kiến tạo là:

Một là, Chính phủ kiến tạo thì bản thân phải đủ năng lực, đủ minh bạch, đủ khả năng giải trình.

Hai là, Chính phủ phải có tầm nhìn tốt và chính sách tốt. Chính sách tốt gồm từ tư duy, tầm nhìn, thiết kế thực thi, và như vậy phải rất chuyên nghiệp.

Thứ ba, một Chính phủ kiến tạo là Chính phủ tương tác thân thiện với xã hội, người dân, với thị tường và doanh nghiêp với sự minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Thứ tư, Chính phủ kiến tạo là biết tạo ra và chia sẻ phát triển.

Từ các nội dung nêu trên, mô hình Nhà nước kiến tạo phát triển dùng để chỉ cách thức phát triển ở những quốc gia có mong muốn, ý chí khát khao liên tục trong quản lý một cách có chiến lược nền công nghiệp nhằm mục đích phát triển và nhà nước, bằng khả năng của mình sẽ tìm kiếm những phương tiện để đạt được các mục tiêu đó.

Những điểm cơ bản phân biệt nhà nước kiến tạo phát triển với các nhà nước khác gồm các phương diện: tư tưởng về phát triển, thể chế và chính sách công. Trong đó, chủ thuyết phát triển được xây dựng dựa trên sự can thiệp mạnh mẽ của nhà nước vào thị trường để động viên các nguồn lực vào mục tiêu phát triển kinh tế và tăng cường sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Trước hết, đó là ưu tiên phát triển các ngành công nghiệp chiến lược nhằm nâng cao địa vị quốc gia trên thị trường quốc tế.

Mục tiêu của nhà nước theo mô hình kiến tạo phát triển là nhằm tăng cường sức mạnh của nền kinh tế, trong đó quan trọng nhất là xây dựng nền công nghiệp quốc gia đủ sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, hiện nay xuất hiện ngày càng nhiều rào cản đối với việc tiếp cận các ngành công nghiệp then chốt, xuất phát từ sức mạnh và sự thống trị ngày càng lớn của các tập đoàn đa quốc gia là một thách thức lớn nhất của mô hình này.

3. Các quan điểm khác nhau về mô hình nhà nước kiến tạo phát triển trong giai đoạn hiện nay

Hiện nay, có hai nhóm quan điểm đối lập nhau về giá trị của mô hình Nhà nước kiến tạo phát triển:

Nhóm thứ nhất cho rằng nhà nước kiến tạo phát triển là mô hình phát triển kinh tế của các nước công nghiệp hóa muộn (Đông Á) trong những năm 1960-1970, sự biến đổi về cơ cấu kinh thế giới hiện nay khiến cho mô hình nhà nước kiến tạo phát triển trở nên lỗi thời, không còn nhiều giá trị hữu dụng trước bối cảnh toàn cầu hóa và sự chi phối ngày càng lớn mạnh của các tập đoàn đa quốc gia.

Nhóm thứ hai có quan điểm ngược lại, cho rằng mô hình nhà nước kiến tạo phát triển là một mô hình mềm dẻo, luôn có những bổ sung, điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của mỗi quốc gia và mỗi thời kỳ.

4. Kết luận

Nhà nước kiến tạo phát triển là nhà nước đóng vai trò trung tâm trong định hướng, dựa trên sự can thiệp mạnh mẽ của nhà nước vào thị trường để động viên các nguồn lực vào mục tiêu phát triển kinh tế và tăng cường sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Trước hết, ưu tiên phát triển các ngành công nghiệp chiến lược nhằm nâng cao địa vị quốc gia trên thị trường quốc tế.

Mô hình này đã được kiểm nghiệm trên thực tế, qua thành công của các nước Đông Á và một số quốc gia khác trong quá khứ. Đây có thể là bài học cho Việt Nam trong tiến trình phát triển. 

Bên cạnh đó, một số nhà nghiên cứu cho rằng trong thời trong thời đại ngày này, mô hình phát triển này đã lỗi thời vì gặp những khó khăn, thách thức trước những vận động, thay đổi của thế giới như: toàn cầu hóa, quốc tế hóa sản xuất, xu hướng dân chủ hóa và sự lớn mạnh của xã hội dân sự ở cấp độ quốc tế… khiến nhà nước không thể can thiệp một cách tự do vào nền kinh tế nói chung và trong hoạch định, can thiệp vào chính sách phát triển công nghiệp nói riêng.

Việt Nam thịnh vượng có thể đến sớm hay muộn là tùy thuộc vào sự nhận thức và hành động của chúng ta trong việc thực hiện “Chính phủ kiến tạo phát triển”, cụ thể là cần làm rõ 3 phương diện: tư tưởng về phát triển, thể chế và chính sách công. Trước tiên cần thiết phải có sự đồng thuận rất cao của những nhà lãnh đạo cao cấp của nhà nước trong việc đưa ra những quyết định, chính sách, việc xác định những mục tiêu ưu tiên, tăng tính cạnh tranh về công nghệ trong phát triển công nghiệp. Vai trò tích cực của Nhà nước trong tiến trình phát triển nhanh và bền vững cần có những quyết sách mang tầm chiến lược./.

Một số từ tiếng anh

- Neoliberalism:  Chủ nghĩa tân tự do

- The state of tectonic development: Nhà nước kiến tạo phát triển.

- Organization for Economic Cooperation and Development: Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế.

Tài liệu tham khảo

1. Nguyễn Thị Tố Nga- Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD)

2. TS. Đinh Ngọc Thắng- Khoa Luật - Trường Đại học Vinh - Mô hình nhà nước kiến tạo phát triển và những thách thức trong bối cảnh hiện nay.

3. Hồng Trà- “Chính phủ kiến tạo” tại Việt Nam qua định nghĩa của Thủ tướng.

4. Nguyên Vũ- Chính phủ kiến tạo, khi “Nhà nước như một doanh nghiệp”

5. Adrian Leftwich - Đưa chính trị trở lại: Hướng tới một mô hình của nhà nước phát triển, Tạp chí Nghiên cứu Phát triển, 31 - 2017.

6. Chalmers Jonhson- Thể chế chính trị và hiệu quả kinh tế: Mối quan hệ giữa chính phủ và doanh nghiệp ở Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan, trong sự phát triển kinh tế châu Á- Hiện tại và tương lai, 1985.