Suy nghĩ về Di chúc của Bác Hồ dưới góc nhìn của khoa học chính trị và văn hóa xã hội

07:22 31/05/2021

Di chúc được Bác Hồ viết từ năm 1965 và hoàn chỉnh năm 1969 với tên gọi đầu tiên là tài liệu” tuyệt đối bí mật”.Bí mật bởi vì chỉ có Bác và đồng chí Vũ Kỳ biết mà thôi. Sau đó Bác mời đòng chí Lê Duẩn, lúc ấy là Bí thư thứ nhất, ban chấp hành trung ương đảng, đến xác nhận và ký tên.Khi Bác mất, đồng chí Vũ Kỳ mới trình trung ương công bố.Di chúc chính trị của Bác là cẩm nang chính trị cho cả toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta.

• Khẳng định ý nghĩa lịch sử của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại Việt Nam
• Đảng lãnh đạo cách mạng Việt Nam “gặt hái” thành công có phải là “sự ăn may”
• Một số nhận định chưa chính xác về sự kiện Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước cần được nhận diện và phản biện

ThS. Nguyễn Thuận Thảo -

Giảng viên Khoa Xây dựng Đảng

 

Hiện nay Di chúc  của Bác được công nhận là một trong 5 bảo vật quốc gia của Người, được Nhà nước công nhận, bảo tồn. Việc tìm hiểu thấu đáo và thực hiện đúng theo di chúc của người là nhiệm vụ, công việc cần thiết của người Đảng viên, giảng viên . Qua nghiên cứu, tìm hiểu, người viết xin đề cập sự suy nghĩ của mình về di chúc của Bác Hồ dưới góc nhìn của khoa học chính trị (Xây dựng Đảng, Chính trị học) và văn hóa xã hội.

1) Di chúc của Bác Hồ quan tâm đặc biệt đến Đảng cầm quyền, đến đạo đức, tình cảm chính trị:

Đảng chính trị, đạo đức, tình cảm chính trị... là những mặt quan trọng của các khoa học chính trị  như: Xây dựng Đảng, Chính trị học, cho nên lãnh tụ Đảng, nhà chính trị Hồ Chí Minh rất quan tâm và đề cập sâu sắc trong Di chúc.

Là người chiến sĩ cách mạng quốc tế giàu kinh, là nghiệm lãnh tụ trực tiếp lãnh đạo Đảng và Nhân dân ta giành quyền lực chính trị từ tay giai cấp phong kiến, đế quốc thực dân... nên Bác hết sức tâm đắc với vấn đề đảng cầm quyền. Di chúc viết: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền, mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đấy tớ thật trung thành của nhân dân”(1) Có một điều đáng lưu ý là khi viết về Đảng ta, Bác hay dùng chữ thật sự.

Theo đồng chí Vũ Kỳ, Bác đã ngẫm suốt một thời gian dài về các chữ thật trong Di chúc. Ít nhất cũng gần ba tháng kể từ buổi tới thăm quê hương Nguyễn Trãi ở Côn Sơn đến lúc đặt bút viết Di chúc vào ngày 10-5-1965. Bác nhấn mạnh các chữ thật khi đất nước còn đang chiến đấu với đế quốc Mỹ, một kẻ thù hung bạo, nhưng đến bây giờ đọc lại vẫn còn mang tính thời sự. Dường như Bác viết cho lúc bấy giờ và cho cả mai sau. Bác khẳng định vị trí lớn lao của Đảng Cộng sản Việt Nam và tầm quan trọng của vấn đề đại đoàn kết trong Di chúc: “Trước hết nói về Đảng. Nhờ đoàn kết chặt chẽ một lòng một dạ phục vụ giai cấp, phục vụ Nhân dân, phục vụ tổ quốc, cho nên từ ngày thành lập đến nay, Đảng ta đã đoàn kết, tổ chức và lãnh đạo Nhân dân ta hăng hái đấu tranh tiến từ thắng lợi này đến thắng lợi khác”.(2)

Di chúc để lại một câu dặn dò nổi tiếng trong Đảng: “Đoàn kết là một truyền thống cực kỳ quý báu của Đảng và nhân dân ta. Các đồng chí từ Trung ương đến các chi bộ cần phải giữ gìn sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con người mắt mình”.( 3) Suy gẫm lại hôm nay, mặc dù không khí dân chủ đã khởi sắc, văn hóachính trị trong Đảng đã được củng cố, nâng cao...nhưng Di chúc của Bác như nhắc nhở chúng ta, những người đảng viên hãy đoàn kết, tôn trọng và yêu thương nhau hơn! Trong Đảng hiện nay càng phải thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh, hiệu quả hơn. Chú trọng việc phê bình và tự phê bình... Đó là những cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng. Đó cũng là tâm nguyện, lời sau cuối thiêng liêng của Người. Rất tiếc là việc chỉnh đốn Đảng tiến hành sau ngày 30-4-1975, chưa đúng thời gian như Di chúc căn dặn, vì đất nước còn phải đối mặt với nhiều tình huống hết sức khó khăn, cần ưu tiên giải quyết trước.

Nghị quyết Sáu lần 2, khóa VIII, đó thực sự là cuộc chỉnh đốn Đảng sâu sắc, đưa văn hóa vào Đảng và nâng văn hóa của Đảng viên, thực hiện Di chúc của Bác. (Bởi trước khi có Nghị quyết này, trong 3 triệu đảng viên, đã có 11.000 đảng viên bị xử lý vi phạm kỷ luật, trên 1000 người bị phạt tù).

 Vì xem Đảng ta là một Đảng cầm quyền, nên Bác luôn đặt nặng vấn đề đạo đức của cán bộ, Đảng viên: “Mỗi Đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm, liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành”. (4)

 Năm 2005, nước ta có luật phòng chống tham nhũng,qua 4 lần bổ sung chỉnh sửa, luật phòng chống tham nhũng đã được hoàn chỉnh, là công cụ quan trọng trong công tác phòng chống tham nhũng. Từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng đến nay đảng ta dưới sự lãnh đạo của đồng chí Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, công tác xây dựng chỉnh đốn Đảng và phòng chống tham nhũng đã có những bước tiến triển rõ rệt. Chỉ riêng trong những năm 2019, 2020, đã thi hành kỹ luật trên 55000 đảng viên, trong đó có 2 Ủy viên Bộ Chính trị, trên 29 cán bộ là Ủy viên Trung ương, nguyên là Ủy viên Trung ương Đảng.

Trong đó có nhiều Bộ trưởng, Thứ trưởng, các tướng lĩnh công an, quân đội. Đây cũng là sự quyết tâm thực hiện Di huấn, Di chúc của Bác!

Trong đời mình, Bác đã đau xót khi y án tử hình hai trường hợp vi phạm đạo đức một cách nghiêm trọng đối với hai cán bộ cao cấp. Một là Đại tá Trần Dụ Châu cục trưởng cục quân nhu, tham ô hủ hóa, biến chất, sống phè phỡn trong khi chiến sĩ đói rét. Hai là một Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp, ngoại tình, giết vợ. Bác cũng biết rằng những kẻ như vậy vẫn còn không ít trong hàng ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng. Do đó, mà trong Di chúc để lại, Bác đã căn dặn là sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước kết thúc thì việc làm trước tiên là chỉnh đốn Đảng. Càng đọc, càng ngẫm, càng thấy lời căn dặn trong Di chúc sâu sắc biết bao. Có thể nói, đó chính là tầm nhìn xuyên suốt lịch sử của một thiên tài.

Tình cảm chính trị là một trong những nội dung quan trọng của văn hóa chính trị. Hồ Chí Minh cũng rất tâm đắc với vấn đề này, và người là hiện thân của tình cảm chính trị. Những ai từng tiếp xúc với Bác (từ lãnh đạo Đảng nhà nước, chiến sĩ, dân quân, quần chúng lao động... trong nước và ngoài nước) đều cảm nhận điều nấy.

Năm 1966, Bác bổ sung vào Di chúc một câu: “Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau”. Sau đó, tại lớp huấn luyện Đảng viên mới do Đảng bộ Hà Nội tổ chức, Bác nói: Con người ta trước hết phải có đạo đức, sống với nhau phải có tình có nghĩa. Nếu đọc bao nhiêu sách chủ nghĩa Mác - Lê nin mà sống với nhau không có tình, có nghĩa, thì chỉ là giáo điều, sách vở!

Trên thế giới chắc ít có hình ảnh thân thiết như thế này: lãnh tụ Đảng, nhà nước khoác tay Thủ tướng đi bộ buổi sáng, trưa chiều ăn cơm với nhau!

Các đồng chí trong Bộ Chính trị, anh hùng chiến sĩ thi đua, từ cán bộ đoàn thể đến các em thiếu niên nhi đồng... đều có thể được Bác mời cơm, mời kẹo hoặc thăm hỏi chân tình với sự quan tâm và bao dung, thân ái. Di chúc viết lúc Bác còn khoẻ mạnh, mà đồng chí Vũ Kỳ bật khóc, vì bác tiên cảm sự ra đi và gửi tình cảm lại cho mọi người: “Cuối cùng tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng. Tôi cũng gửi lời chào thân ái đến các đồng chí, các bầu bạn, và các cháu nhi đồng quốc tế”. (5)

 Khi Bác mất, tình cảm nhân dân, nhân loại dành cho người thật sâu sắc hiếm có. Có thể hình dung điều đó qua thơ Tố Hữu:

Suốt mấy hôm rày đau tiễn đưa.

Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa!”

“Cả cuộc đời, bác có ngủ ngon đâu

Nay Bác ngủ, chúng con canh giấc ngủ!”

Trước khi Bác mất, Đảng ta và Đảng cộng sản Liên xô đã thống nhất, đem thi hài Bác qua Liên xô bảo quản lâu dài, vì nước ta còn chiến tranh, điều kiện khoa học kỹ thuật khó có thể bảo quản thi hài của Bác. Khi  được nghe di chúc, chứng kiến Đảng, Nhà nước, Nhân dân ta quyến luyến không nỡ xa thi hài Bác, các nhà khoa học Liên xô bay về báo cáo cho lãnh tụ Đảng, Nhà nước Liên xô tình hình, sau đó họ bay qua mang theo thiết bị, công cụ, thuốc, bí mật công nghệ ướp xác, giúp VN bảo quản thi hài Bác nguyên vẹn cho đến ngày nay. Qua đó, ta thấy, tình cảm trong chính trị hết sức quan trọng, mà Hồ Chí Minh là sự biểu hiện mẫu mực qua hành động, lời nói, Di chúc để lại!*

- Năm 1969, ngay sau khi Bác mất, đồng chí Tố Hữu được đưa sang Liên xô trị bệnh hiểm nghèo, ông có tâm nguyện phải hoàn thành thi phẩm  viết về Bác trước khi về với Bác và nhà thơ đã vượt qua bệnh ung thư máu để viết trường ca ‘Theo chân Bác’ 500 câu, trong sự thán phục của các bác sĩ nước bạn. Những câu thơ đẫm nước mắt của Tố Hữu, trên giường bệnh, đã làm xức động hàng triệu người.

Khi đồng chí Lê Duẩn đọc điếu văn, trích trong Di chúc những dòng tâm huyết quan ngại về quan hệ quốc tế giữa các đảng trong khối xã hội chủ nghĩa, các vị nguyên thủ đã khóc (40 trưởng đoàn của 40 quốc gia dự tang lễ). Thủ tướng Liên xô Ka Zư ghin là một trong những ngươi đầu tiên thực hiện Di chúc của Bác, đã có động thái  qua Trung Quốc, muốn nối lại bang giao, quan hệ anh em trong khối Xã hội Chủ Nghĩa, nhưng bị phía Trung Quốc từ chối. Ta hình dung cảnh: Bộ Chính trị và các bác sĩ khóc khi Bác ôm đầu của đồng chí Vũ Kỹ hôn và trút hơi thở sau cùng; 21 phát đại bác, 24 máy bay đưa tiễn, 6 lần đưa thi hài bác vào ra khu Đá Chông-Hà Nội  của Phùng Thế Tài, hàng chục chuyên gia Liên Xô bay đi, bay về, nhiệt tình tích cực bảo quản thi hài và các công trình thực hiện để hoàn thành lăng của Bác, và toàn Đảng, toàn quân, toàn dân đã biến đau thương thành sức mạnh…đã minh chứng sự thiêng liêng, quan trọng của tình cảm chính trị như thế nào! (6)

Điều này cũng cần thẩm thấu, quán triệt trong môi trường công tác, làm việc hiện nay. Vì trong thực tế không ít nơi, ít người cũng có biểu hiện thiếu tình, vô cảm trong ứng xử văn hóa, chính trị.

2) Di chúc của Bác đề cập sâu sắc đến vấn đề con người, chính sách xã hội, xây dựng nền văn hóa, môi trường...những vấn đề quan trọng của văn hóa xã hội.

Theo đồng chí Vũ Kỳ, thì lúc 9h, ngày 12-5-1968, Bác Hồ đọc lại Di chúc và thêm một số đoạn rất quan trọng về con người chính sách xã hội:

Đầu tiên là công việc đối với con người. Đối với những con người đã dũng cảm hy sinh một phần xương máu của mình, Đảng, Chính phủ và đồng bào phải tìm mọi cách là cho họ có nơi ăn chốn ở yên ổn, đồng thời phải mở những lớp dạy nghề thích hợp với mỗi người để họ có thể dần dần tự lực cánh sinh”

“Đối với các liệt sĩ, mỗi địa phương, thành phố, làng xã) cần xây dựng vườn hoa và bia kỷ niệm ghi sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ, để đời đời giáo dục tinh thần yêu nước cho nhân dân ta. Đối với cha mẹ, vợ con của thương binh, liệt sĩ mà thiếu sức lao động và túng thiếu, thì chính quyền địa phương phải giúp đỡ họ có công việc làm ăn thích hợp, quyết không để cho họ bị đói rét!”.(7)

Di chúc viết hơn 50 chục năm mà đọc qua, chúng ta cảm giác như Bác mới viết hôm qua vì những câu chữ gần gũi, thấm đậm tính nhân văn. Tôi tự hỏi, những kẻ sâu dân mọt nước, tham nhũng, lãng phí có xấu hổ, hối hận với Bác, với dân không, khi đọc những dòng Di chúc của Người? Chắc là có! Hiện nay vẫn còn hiện tượng tham nhũng cả máu xương của những người đã khuất mà báo chí phản ánh đó đây.

Là danh nhân văn hóa, Bác đặt văn hóa ngang với kinh tế, xem kinh tế và văn hóa như đôi chân của thân thể một quốc gia, nên Người dặn dò rất kỹ đối với Đảng, nước ta nhà nước ta trong vấn đề xây dựng văn hóaphát triển văn hóa:

“Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và văn hóa nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân”, Đảng, Nhà nước ta đã đang và sẽ thực hiện lời Bác dặn, tạo mọi điều kiện tốt đẹp cho Nhân dân hưởng thụ, sáng tạo những giá trị văn hóa.

Ngày 13-5-1968, Người viết rất tỉ mỉ về vấn đề văn hóa:

“Ở đây nói về kế hoạch xây dựng lại thành phố và làng mạc đẹp đẽ, đảng hoàng hơn trước chiến tranh! Khôi phục và mở rộng các ngành kinh tế Phát triển công tác vệ sinh y tế. Sửa đổi chế độ giáo dục cho hợp với hoàn cảnh mới của nhân dân, như phát triển các trường nửa ngày học tập, nửa ngày lao động”. Người quan tâm đến phụ nữ và bình đẳng giới: “Trong sự nghiệp chống mỹ cứu nước, phụ nữ ta đảm đang đã góp phần xứng đáng trong sản xuất và chiến đấu Đảng và chính phủ cần phải có kế hoạch thiết thực để bồi dưỡng, cất nhắc và giúp đỡ để ngày thêm nhiều phụ nữ phụ trách mọi công việc kể cả công việc lãnh đạo. Bản thân phụ nữ thì phải cố gắng vươn lên. Đó là cuộc cách mạng đưa đến quyền bình đẳng thật sự cho phụ nữ”.

Trước đây, khi tham gia tập huấn các lớp về Bình đẳng giới, tôi tôn trọng tư tưởng phương hiện đại, tiến bộ đã hết sức đấu tranh cho nữ quyền...giờ xem lại Di chúc, hoá ra tâm ý của Bác Hồ về nữ quyền còn sâu xa hơn nhiều! Để khoan thư sức dân như người xưa từng làm, Bác cho rằng, trong bao năm kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, đồng bào ta nhất là nông dân đã luôn luôn hết sức trung thành với Đảng và Chính phủ, ra sức góp người, góp của, vui lòng chịu đựng mọi khó khăn gian khổ, nên di chúc đề nghị miễn thuế cho dân: “Tôi có ý kiến để nghị miễn thuế nông nghiệp một năm cho các hợp tác xã nông nghiệp để cho đồng bào hỉ xả, mát dạ mát lòng, thêm niềm phấn khởi, đẩy mạnh sản xuất”.

Đề cập đến tệ nạn xã hội và giải quyết vấn đề này trong tương lai, Di chúc cho ta thấy tư tưởng vượt trước của Bác: “Đối với những nạn nhân của chế độ xã hội cũ, như trộm cắp, gái điếm, cờ bạc, buôn lậu... thì nhà nước phải dùng vừa giáo dục, vừa dùng pháp luật để cải tạo họ, giúp họ trở nên những người lao động lương thiện”.(8)

Hồ Chí Minh rất xem trọng sự nghiệp giáo dục. Người cho rằng trong chiến lược con người, giáo dục giữ vị trí ưu tiên. Không những có tư tưởng sâu sắc về nghiệp trồng người, Bác còn giao việc cho những người tài giỏi có tâm huyết để quản lý, điều hành ngành giáo dục.Người lo cho con em của cán bộ đảng viên đang chiến đấu ở miền Nam, nên từ sau 1954 đã mở trường đào tạo học sinh Miền Nam. Đối với chiến sĩ trẻ tuổi trong các lực lượng vũ trang nhân dân và thanh niên xung phong, Người rất ưu ái.

Trong Di chúc, Người viết: “Đảng và Chính phủ cần chọn một số ưu tú nhất, cho các cháu ấy đi học thêm các ngành, các nghề, để đào tạo thành những cán bộ và công nhân kỹ thuật giỏi, tư tưởng tốt, lập trường cách mạng vững chắc. Đó là đội quân chủ lực trong công cuộc xây dựng thắng lợi chủ nghĩa xã hội ở nước ta”. (9). Quả như lời Bác tiên đoán, căn dặn, hiện nay lực lượng chủ đạo trong lãnh, chỉ đạo và thực hiện sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, phần lớn là lớp người mà Bác đã quan tâm đào tạo từ.

Gần đây, dư luận xã hội rất quan tâm về tình trạng ma chay phúng điếu lãng phí, tình trạng ô nhiễm môi trường từ đất nghĩa trang đối với người đang sống. Về vấn đề này, trong Di chúc, Bác đã đề cập từ 50 năm trước: “Sau khi tôi qua đời,chở nên tổ chức phúng điếu linh đình, để khỏi lãng phí thời giờ và tiền bạc của Nhân dân. Tôi yêu cầu thi hài của tôi được đốt đi, tức là hỏa táng. Tôi mong rằng cách hỏa táng sau này sẽ được phổ biến. Vì như thế đối với người sống, đã tốt về mặt vệ sinh, lại không tốn đất ruộng. Khi ta có nhiều điện, thị điện táng càng tốt hơn”. (10). Ta hết sức khâm phục Bác vì không những có nhãn quan chính trị thiên tài mà còn am hiểu sâu rộng, trác việt, thấu thị cả những vấn đề văn hóa xã hội nữa!

 Biết rằng những điều dặn dò trong Di chúc sẽ khó thực hiện, nên những lời cuối, Người nhấn mạnh: “Công việc trên đây là rất to lớn, nặng nề, và phức tạp mà cũng vẻ vang. Đây là một cuộc chiến đấu chống lại những gì đã cũ kỹ, hư hỏng, để tạo ra những cái mới mẻ, tốt tươi. Để giành lấy thắng lợi trong cuộc chiến đấu khổng lồ này cần phải động viên toàn dân, tổ chức và giáo dục toàn dân, dựa vào lực lượng vĩ đại của toàn dân”.(11) Đây không chỉ là là lời dặn mà Bác còn chỉ cho chúng ta phương pháp và lực lượng để thực hiện Di chúc.

Di chúc của chủ tịch Hồ Chí Minh không quá một ngàn chữ từ, trong đó đã khái quát được sự quan tâm sâu sắc của Bác về nhiều mặt của đời sống chính trị, văn hóa, không chỉ ở trong không gian Việt nam, mà mang tầm nhân loại, quốc tế, thế giới. Một ngàn từ mà đề cập khá toàn diện về đời, người, về Đảng về Quân, Dân, về quan hệ quốc tế (chỉ có 79 từ, Bác nói về mình), đã trở thành di sản tinh thần và gia tài để lại cho muôn đời con cháu mai sau. Đó là văn kiện lịch sử vô giá được ghi bằng văn phong trong sáng, giản dị, thiết tha kết tinh trong đó cả tư tưởng tinh hoa, đạo đức và tâm hồn cao đẹp của Bác.

Trong giới hạn của một bài viết nhỏ, người viết chỉ đề cập những mảng nhỏ và nghiên cứu tìm hiểu mang tính bước đầu, tức là suy nghĩ về Di chúc của Bác dưới góc độ khoa học chính trị ,văn hóa xã hội.

 

Chú thích

1.Thực hiện Di Chúc Bác Hồ, Phan Thị Ánh Tuyết - Đặng Thị Mai Anh, Nxb Dân trí, năm 2019, tr 11.

(2) sách đã dẫn, tr 10, trích Di chúc.

(3) Sách đã dẫn, tr 10-11.

(4) Sách đã dẫn, tr11, trích Di chúc năm 1965.

(5) Sách đã dẫn tr 23, trích Di chúc công bố 1965.

(6) Dẫn theo lời kể của GS, TS. Hoàng Chí Bảo, trong các bài nói chuyện với Đảng bộ Tỉnh Thanh Hoá, Quảng Ninh.

(7) Sách đã dẫn, tr 16

(8). Sách đã dẫn. tr 17

(9) Sách đã dẫn, tr 16.

(10) Sách đã dẫn, tr 14.

(11) Sách đã dẫn, tr17.

 

Tài liệu tham khảo

1 Thực hiện Di chúc Bác Hô, Phan Thị Ánh Tuyết - Đặng thị Mai Anh, Nxb Dân trí, năm 2019.

  2. Bác Hồ viết Di chúc, Hồi ký của Vũ Kỳ, do Thế Kỷ ghi, Nxb Sự Thật, 1989