Lý luận phải gắn với thực tiễn

02:55 06/06/2022

Tóm tắt: Chỉ thị số 23-CT/TW ngày 09/02/2018 của Ban Bí thư về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập, nghiên cứu, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong tình hình mới. Đây chính là sự cụ thể hóa và vận dụng quan điểm, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về lý luận gắn với thực tiễn, qua đó nhằm tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, thực sự hiệu quả, thiết thực trong việc học tập, nghiên cứu, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, góp phần xây dựng, chỉnh đốn Ðảng. Bài viết làm rõ một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của Chủ tịch Hồ Chí Minh và vận dụng quan điểm của Người vào học tập lý luận gắn với thực tiễn trong trường Chính trị hiện nay.

• Đảng Cộng sản Việt Nam kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ
• Cán bộ nữ tham gia hoạt động lãnh đạo, quản lý - Những vấn đề đặt ra hiện nay
• Cuộc đời và sự nghiệp vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam

ThS. Huỳnh Thị Minh Trang

                                                            Giảng viên Khoa Lý luận Cơ sở

Từ khóa: lý luận, thực tiễn …

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong Diễn văn khai mạc lớp học lý luận khoá I trường Nguyễn Ái Quốc, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Trước hết, Đảng ta tổ chức trường học lý luận cho cán bộ là để nâng cao trình độ lý luận của Đảng ta đặng giải quyết sự đòi hỏi của nhiệm vụ cách mạng và tình hình thực tế của Đảng ta, để Đảng ta có thể làm tốt hơn công tác của mình, hoàn thành tốt hơn nhiệm vụ cách mạng vĩ đại của mình”. Tại đây, Người nhấn mạnh muốn giải quyết tốt nhiệm vụ cách mạng thì phải học tập lý luận. Như Lênin đã nói “Không có lý luận cách mạng thì không có phong trào cách mạng”, tức là “Lý luận phải liên hệ thực tế”. “Lý luận gắn liền với thực tiễn” là tư tưởng nhất quán, chủ đạo, xuyên suốt trong tư tưởng Hồ Chí Minh, góp phần làm nên cuộc đời, sự nghiệp lỗi lạc của Người. Trong bất kỳ hoạt động nào, Người đều nhấn mạnh đến hoạt động thực tiễn, coi đó là căn nguyên, cội nguồn của mọi thắng lợi và cũng là điều kiện để mọi người sửa chữa những khuyết điểm, sai lầm của bản thân. “Lý luận gắn với thực tiễn” là nguyên tắc bất di bất dịch, phương châm hành động của Người ở đâu, lúc nào Người đều tranh thủ học tập, nghiên cứu lý luận, hoạt động thực tiễn để kiểm nghiệm chứng minh cho kiến thức mà bản thân đã học đã tiếp thu được. Tư tưởng “lý luận gắn với thực tiễn” của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được Đảng ta kế thừa, vận dụng linh hoạt, sáng tạo vào thực tiễn lãnh đạo, chỉ đạo cách mạng ở các giai đoạn khác nhau. Nhờ vậy, dưới sự lãnh đạo của Đảng con thuyền cách mạng Việt Nam đã vượt qua thác ghềnh, giành được những thắng lợi to lớn trên các lĩnh vực, nâng cao vị thế uy tín của đất nước trên trường quốc tế.

2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU

2.1 Nội dung cơ bản quan điểm “Lý luận gắn với thực tiễn” của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Một là, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã luận giải khái niệm lý luận, thực tiễn và tầm quan trọng của việc kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý luận với thực tiễn

Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: Lý luận được hiểu là “Đem thực tế trong lịch sử, trong kinh nghiệm, trong các cuộc đấu tranh, xem xét, so sánh thật kỹ lưỡng rõ ràng, làm thành kết luận, rồi lại đem nó chứng minh với thực tế. Đó là lý luận chân chính”. Như vậy, lý luận là một hệ thống các quan điểm phản ánh thực tiễn, được thể hiện dưới dạng hệ thống những tri thức đã được khái quát, tạo ra những quan niệm tương đối hoàn chỉnh về các mối liên hệ cơ bản và các quy luật của hiện thực khách quan. Theo quan niệm của chủ nghĩa Mác - Lênin, mọi lý luận chân chính đều bắt nguồn từ thực tiễn, phản ánh đúng thực tiễn và trở lại phục vụ thực tiễn. Vì lẽ đó, lý luận là một nội dung, một bộ phận cấu thành đặc biệt quan trọng trong toàn bộ hoạt động của Người nhằm đạt được mục tiêu cải biến xã hội, xây dựng một xã hội mới tốt đẹp hơn. Còn “Thực tế là các vấn đề cần mình phải giải quyết, là mâu thuẫn của sự vật. Chúng ta là những người cán bộ cách mạng, thực tế của chúng ta là những vấn đề mà cách mạng đề ra cho ta phải giải quyết. Thực tế bao gồm rất rộng, nó bao gồm kinh nghiệm công tác và tư tưởng của cá nhân, chính sách và đường lối của Đảng, kinh nghiệm lịch sử của Đảng cho đến các vấn đề trong nước và thế giới”. Như vậy, Người yêu cầu phải gắn kết với thực tiễn, giải đáp kịp thời những vấn đề thực tiễn đặt ra. Thực tiễn cách mạng luôn cho thấy, lý luận mà không đáp ứng được nhu cầu phát triển của quần chúng nhân dân, xa rời lợi ích của nhân dân thì không thể tập hợp được sức mạnh to lớn từ trong quần chúng nhân dân. Chỉ khi nào lý luận thâm nhập được vào quần chúng, được quần chúng kiểm nghiệm, thì lý luận mới trở thành sức mạnh vật chất, thành vũ khí tư tưởng sắc bén. Như vậy, giữa lý luận và thực tiễn có vai trò đặc biệt quan trọng đó là cơ sở tiền đề quan trọng để người cách mạng đưa ra những chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo sát hợp với tình hình, yêu cầu nhiệm vụ đề ra. Lý luận có vai trò chỉ đạo hoạt động thực tiễn; soi đường, chỉ lối cho các hoạt động thực tiễn đi đúng hướng, đạt được mục đích yêu cầu đề ra. Thực tiễn chính là mảnh đất màu mỡ để kiểm nghiệm, chứng minh cho những dự đoán, tiên đoán của người cách mạng, xem lý luận đó có đúng, phù hợp với hoàn cảnh thực tiễn không. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh đến vai trò đặc biệt quan trọng của lý luận và thực tiễn không chỉ đối với hoạt động cách mạng mà còn đối với các hoạt động khác. Vì thế, trong quá trình tổ chức thực hiện nhiệm vụ, giải quyết công việc phải nắm chắc lý luận để xử lý các mối quan hệ, đưa ra những kết luận, đánh giá đúng đắn, phù hợp với hoàn cảnh thực tế đặt ra.

Hai là, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ mối quan hệ biện chứng giữa lý luận và thực tiễn

Giữa lý luận và thực tiễn có mối quan hệ biện chứng tác động qua lại, không tách rời nhau, luôn xâm nhập, bổ sung, tạo điều kiện thuận lợi cho nhau phát triển. “Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông”. Lý luận soi đường cho hoạt động thực tiễn đi đúng hướng, ngược lại thực tiễn lại minh chứng, bổ sung, hoàn thiện thêm cho những việc mà lý luận chưa giải thích được, cần có thời gian để nghiên cứu, tìm tòi, khám phá đưa ra những vấn đề mà lý luận đang đặt ra. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Ở nhà trường, trước hết chúng ta cần liên hệ với tư tưởng và công tác của mình, nghĩa là dùng lý luận đã học được để phân tích những thắng lợi và thất bại trong công tác, những mặt đúng mặt sai trong tư tưởng, phân tích một cách toàn diện và tìm nguồn gốc đúng sai về lập trường, quan điểm và phương pháp của mình. Làm như thế là tổng kết để làm cho nhận thức của chúng ta đối với các vấn đề đó được nâng cao hơn và công tác có kết quả hơn”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sử dụng rất nhiều cụm từ với nhiều cách diễn đạt khác nhau nhằm làm rõ hơn về mối quan hệ này, trong đó có thể kể đến như: “Lý luận liên hệ với thực tế”, “Lý luận kết hợp với thực hành”, “Lý luận đi đôi với thực tiễn”... Có thể nói, khi Người sử dụng các cụm từ “liên hệ”, “kết hợp”, “đi đôi”, tức là Người muốn nói đến sự gắn bó chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn và từ sự diễn đạt đó Người đã đi đến khẳng định: “Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin”. Giữa lý luận và thực tiễn gắn rất chặt với nhau, không có sự phân định, chia tách một cách rành mạch, rõ ràng. Lý luận là cơ sở, tiền đề cho hoạt động thực tiễn và thực tiễn chính là nơi chứng minh, luận giải, tìm tòi, khám phá của lý luận. Nhờ vậy, trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tập hợp, đoàn kết được đông đảo các giai cấp, tầng lớp nhân dân tham gia vào mặt trận khác nhau, thực hiện thắng lợi yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng từng giai đoạn, thời điểm đặt ra.

Ba là, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề ra những cách thức, biện pháp để thực hiện nguyên tắc gắn kết giữa lý luận với thực tiễn

Trong hoạt động cách mạng việc nắm chắc lý luận là vô cùng quan trọng của người cán bộ, đảng viên và việc bảo đảm gắn kết giữa lý luận và thực tiễn càng quan trọng hơn nữa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ mọi người phải nắm chắc lý luận, vận dụng lý luận đã biết, đã được học vào hoạt động thực tiễn một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh khác nhau, không máy móc, dập khuôn, thụ động, trông chờ, ỷ lại, hoặc áp đặt ý kiến cá nhân chủ quan của mình theo kiểu kinh nghiệm, phương pháp. Người chỉ rõ: “muốn đỡ bớt mò mẫm, muốn đỡ phạm sai lầm, thì chúng ta phải học tập kinh nghiệm các nước anh em và áp dụng những kinh nghiệm ấy một cách sáng tạo”.

Lý luận phải bám sát thực tiễn, đặc biệt là những vận động, biến đổi của thực tiễn xã hội luôn có những chuyển hoá không ngừng, đòi hỏi lý luận phải theo sát để nghiên cứu, tìm ra những hướng đi, con đường thích hợp chỉ đạo hoạt động thực tiễn; trong hoạt động đó, thì thực tiễn phải luôn soi chiếu với lý luận đã chỉ ra xem có đúng như vậy không, nếu chưa đúng thì bổ sung, điều chỉnh cho phù hợp, tức là thực tiễn thay đổi thì lý luận cũng phải thay đổi, không thể ôm khư khư lý luận đã lỗi thời, lạc hậu mãi được. “Chúng ta phải học chủ nghĩa Mác - Lênin để phân tích và giải quyết các vấn đề cụ thể của cách mạng nước ta, cho hợp với điều kiện đặc biệt của nước ta. Khi vận dụng thì bổ sung, làm phong phú thêm lý luận bằng những kết luận mới rút ra từ trong thực tiễn cách mạng của ta.”

Muốn vậy, phải thường xuyên học tập, nghiên cứu lý luận, nắm chắc lý luận, tăng cường hoạt động thực tiễn nắm bắt được thực trạng tình hình, từ đó có sự phát triển, bổ sung về mặt lý luận, chỉ đạo cho hoạt động thực tiễn đi đúng hướng, mục đích của mình.

2.2 Vận dụng quan điểm “Lý luận gắn với thực tiễn” của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong giảng dạy lý luận chính trị ở trường Chính trị hiện nay.

Lý luận chính trị là hệ thống tri thức về lĩnh vực chính trị, nó là bộ phận quan trọng trong kho tàng lí luận của nhân loại giới hạn trong lĩnh vực chính trị; là kết quả của hoạt động nghiên cứu khoa học và thực tiễn chính trị của nhiều người, qua nhiều thế hệ. Đây không chỉ là lí luận mang tính giáo dục, mà còn được áp dụng trong rất nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Các môn học Lý luận chính trị có vai trò rất quan trọng trong việc hình thành thế giới quan và phương pháp luận khoa học, phát triển tư duy chính trị, các phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức… cho học viên. Đối với các mức độ đào tạo bồi dưỡng khác nhau (sơ cấp, trung cấp, cao cấp), việc trình bày các nội dung thuộc các môn Lý luận chính trị nói trên cũng ở các cấp độ khác nhau, từ thấp đến cao, một cách có hệ thống và logic. Việc trang bị, bổ sung, cập nhật các kiến thức Lý luận chính trị là cần thiết nhất đối với cán bộ, đảng viên hoạt động công tác Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội. Bởi lẽ hệ thống Lý luận chính trị sẽ giúp cho mỗi cán bộ, đảng viên nhận thức đầy đủ, khách quan hơn thực tiễn, lí luận và có khả năng vận dụng lí luận trong công tác của mình một cách đúng đắn, hiệu quả.

Hiện nay, tình hình thế giới, khu vực và trong nước đang có nhiều diễn biến phức tạp, khó lường, thời cơ, vận hội đan xen với nguy cơ thách thức rất khó đoán định. Trong bối cảnh đó, việc học tập, quán triệt tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về “Lý luận gắn với thực tiễn” là rất cấp bách, nhất là nâng cao nhận thức chính trị ở nước ta hiện nay. Những thành quả đã đạt được trong việc giáo dục Lý luận chính trị trong các trường Chính trị mà thời gian qua đã gặt hái được có thể nói đã giúp cán bộ, đảng viên lèo lái con thuyền cách mạng đưa đất nước vượt qua bao thác ghềnh mà cụ thể nhất là vượt qua cơn đại dịch hết sức xuất sắc. Thực tế cho thấy, việc gắn kết giữa lý luận với thực tiễn trong nâng cao nhận thức chính trị ở nước ta thời gian qua vẫn còn một số hạn chế nhất định, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đánh giá: “Nội dung chương trình giáo dục và đào tạo còn nặng lý thuyết, nhẹ thực hành”. Vẫn còn một số cán bộ, đảng viên nhận thức chưa đúng đắn vị trí, vai trò, tầm quan trọng của học tập Lý luận chính trị, có những biểu hiện ít quan tâm, xem nhẹ, coi thường việc học tập Lý luận chính trị; xác định động cơ, mục đích học tập Lý luận chính trị không đúng đắn, học không vì mục đích bù đắp những tri thức, kỹ năng còn thiếu, mà học để hoàn thiện bằng cấp, đáp ứng tiêu chuẩn được đề bạt, bổ nhiệm lên những vị trí cao hơn. Một số cán bộ, đảng viên thiếu tự giác, không chủ động tham gia học tập Lý luận chính trị, mượn nhiều lý do để trốn tránh hoặc xin thôi không tham gia học tập Lý luận chính trị. Có người vừa học vừa giải quyết các công việc khác hoặc đến điểm danh rồi nghỉ giữa chừng; thái độ học tập thiếu nghiêm túc, gượng ép, học đối phó, thậm chí vi phạm quy chế học tập… Việc ngại, lười học tập Lý luận chính trị là một trong những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị rất nguy hiểm, là một trong những nguyên nhân dẫn đến những trường hợp, cán bộ, đảng viên khi tiếp xúc với quan điểm sai trái, phản động của các thế lực thù địch thì tỏ ra lúng túng, hiểu nửa vời, thiếu lý lẽ để “lý giải” cho chính mình và đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, phản động nhằm bảo vệ đường lối, quan điểm của Đảng. Chính sự suy thoái này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác lãnh đạo, chỉ đạo của mỗi cán bộ, đảng viên mà còn khiến họ gặp khó khăn trong công tác vận động quần chúng; thậm chí không giữ được lập trường trước sự cám dỗ của vật chất và sự lôi kéo của các thế lực phản động. Các thế lực thù địch cũng khoét sâu vào những “điểm nóng” về an ninh, về trật tự, an toàn xã hội để kích động chống phá ta, nhất là trên các địa bàn chiến lược quan trọng, những vùng sâu, vùng xa, vùng cao nơi có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, đang có những khó khăn về đời sống vật chất và tinh thần. Lợi dụng những sơ hở, thiếu sót của ta trong quản lý kinh tế, văn hóa, xã hội, trong đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí để gây áp lực, bôi nhọ, xuyên tạc, hạ thấp uy tín của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước ta... Một trong những nguyên nhân đó là, trong quá trình học chưa kết hợp chặt chẽ lý luận với thực tiễn, chưa mang lý thuyết vận dụng giải quyết tình hình thực tế cách mạng, trong học tập thiếu dẫn chứng, lấy ví dụ trong hoạt động thực tiễn để minh chứng, giải thích và chưa sáng tạo ra lý luận mới gắn chặt với tình hình mới phát sinh.

Vì thế, học tập và quán triệt giá trị tư tưởng “Lý luận gắn với thực tiễn” của Chủ tịch Hồ Chí Minh cần thực hiện có hiệu quả một số nội dung, biện pháp cơ bản sau:

Một là, đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục lý luận chính trị

Nội dung chương trình phải được đổi mới theo hướng tinh giản nhưng hiện đại. Việc đổi mới nội dung, chương trình giáo dục theo hướng hiện đại trong bối cảnh hiện nay phải theo định hướng là đào tạo để phục vụ cho sự phát triển kinh - tế xã hội của tỉnh và hội nhập thế giới. Điều đó đòi hỏi chúng ta phải xây dựng chương trình đào tạo với một tỷ lệ hợp lý giữa kiến thức cơ bản, kiến thức chuyên sâu gắn liền với nhu cầu phát triển của các ngành kinh tế của đất nước nói chung và của địa phương nói riêng, phát triển tư duy sáng tạo nhằm hướng cho người học không chỉ dừng lại ở việc tiếp thu tri thức mà còn tiến tới sáng tạo ra những tri thức mới. Đồng thời phải khuyến khích người học cập nhật và mở rộng kiến thức chuyên sâu thông qua các sách tham khảo, chuyên khảo để người học nghiên cứu mở rộng kiến thức.

Hai là, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý

Để nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên cần phải kết hợp chặt chẽ giữa đào tạo và bồi dưỡng, tuyển dụng và sàng lọc, chuẩn hóa về chuyên môn, trình độ đào tạo, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có năng lực sư phạm; chú trọng việc tuyển dụng những sinh viên sư phạm tốt nghiệp loại giỏi, có phẩm chất đạo đức tốt. Để làm được điều này, một mặt, cần phải nâng cao mức sống và điều kiện làm việc cho giảng viên, bảo đảm cho họ có thể chuyên tâm với công việc, lao động hết mình vì sự nghiệp giáo dục của đất nước nói chung và của tỉnh nhà nói riêng, tránh tình trạng “chảy máu chất xám” sang những ngành, nghề khác.  Mặt khác cũng phải nâng cao vai trò, vị trí của người thầy trong xã hội mà hiện nay đang trên đà mai một dần.

Ba là, gắn lý luận với thực tiễn, học đi đôi với hành

Trong thực tế hiện nay cần tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo đấu tranh phản bác có hiệu quả, kịp thời các quan điểm sai trái, thù địch. Ða dạng hóa hình thức đấu tranh bảo vệ nền tảng chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Nâng cao chất lượng thực hiện cơ chế phối hợp và trao đổi thông tin, chủ động nắm bắt âm mưu, thủ đoạn, phương thức chống phá của các thế lực thù địch, đối tượng cơ hội chính trị; chú trọng xây dựng luận cứ đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái, xuyên tạc, thù địch. Xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nhân cách trong sáng, tinh thần cách mạng triệt để tiến hành thành công sự nghiệp cách mạng xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

3. KẾT LUẬN

Giá trị tư tưởng quan điểm “Lý luận gắn với thực tiễn” của Chủ tịch Hồ Chí Minh đến nay vẫn còn nguyên tính thời sự nóng hổi của nó. Tính thời sự được quy định bởi chính tầm quan trọng của vấn đề, của mối quan hệ biện chứng giữa lý luận với thực tiễn đối với các hoạt động khác nhau, nhất là trong nâng cao giáo dục chính trị của đất nước. Trong quá trình tổ chức thực hiện yêu cầu các bộ phận, lực lượng cần có sự vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức, biện pháp để có sự kết hợp có hiệu quả, đạt được mục đích, yêu cầu, nhiệm vụ đề ra, góp phần quan trọng vào việc đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục chính trị ở nước ta thời gian tới./.

Tài liệu tham khảo

1. C. Mác - Ph. Ăngghen: Tuyển tập (1980), Nxb Sự Thật, Hà Nội.

2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 2 (1996), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 8 (1996), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Chỉ thị số 23-CT/TW, ngày 09-02-2018 của Ban Bí thư về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập, nghiên cứu, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong tình hình mới.

5. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIIItập 1 (2021), Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

6. V.I.Lênin, Toàn tập, tập 33 (2005), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.